Devbhoomi dwarka: ગુજરાતનું એક મહત્વપૂર્ણ જિલ્લો છે, જે ધાર્મિક, ઐતિહાસિક અને સંસ્કૃતિની દ્રષ્ટિએ ખુબ જ પ્રખ્યાત છે. ભગવાન શ્રીકૃષ્ણનું નિવાસસ્થાન માનાતી દ્વારકા હિન્દુ ધર્મમાં ચારધામમાંની એક તરીકે પૂજાય છે. આ કારણે જ દ્વારકા નગરીને “દેવભૂમિ” તરીકે ઓળખવામાં આવી છે.
દેવભૂમિ દ્વારકાનો ઇતિહાસ
દેવભૂમિ દ્વારકાનો ઈતિહાસ બહુ જ પ્રાચીન છે. હિન્દુ ધર્મગ્રંથો અનુસાર દ્વારકા એ જગ્યા છે જ્યાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણે મથુરાથી આવી પોતાનું રાજ્ય સ્થાપ્યું હતું. મહાભારત કાળમાં દ્વારકા એક સમૃદ્ધ અને સુવ્યવસ્થિત નગરી હતી.
શ્રીકૃષ્ણને “રણછોડરાય” તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે કારણ કે તેમણે મથુરાથી રણ છોડીને દ્વારકામાં પોતાનું સ્થાન બનાવ્યું હતું. આ નગરીને સંસ્કૃતમાં “દ્વારવતી” કહેવાય છે.
છઠ્ઠી-સાતમી સદીમાં બનાવાયેલ દ્વારકાધીશ મંદિર આજે પણ વિશ્વભરના ભક્તોને આકર્ષે છે. પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ મુજબ આ મંદિર લગભગ 1200 વર્ષથી વધુ જૂનું છે.
Devbhoomi dwarka સ્થાપના અને વહીવટી માળખું
દેવભૂમિ દ્વારકા જિલ્લાની રચના 15 ઑગસ્ટ 2013ના રોજ થઈ હતી. તે સમયે ગુજરાતના મુખ્યમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીજી દ્વારા જામનગર જિલ્લાને વિભાજિત કરીને નવા જિલ્લામાં દેવભૂમિ દ્વારકાની રચના કરવામાં આવી હતી.
આ જિલ્લાના વહીવટી મુખ્યાલય ખંભાળિયા શહેર છે. જિલ્લાનો કુલ વિસ્તાર આશરે 4,051 ચોરસ કિલોમીટર છે.
Devbhoomi dwarka નું ભૌગોલિક સ્થાન
દેવભૂમિ દ્વારકા જિલ્લો કચ્છની ખાડી અને અરબી સમુદ્રના કિનારે આવેલો છે. આ વિસ્તાર દરિયાકાંઠા અને રેતીલા પ્રદેશ માટે જાણીતો છે. અહીંનું હવામાન ઉનાળામાં ગરમ અને શિયાળામાં ઠંડું રહે છે. વરસાદ મધ્યમ પ્રમાણમાં થાય છે.
દ્વારકાનું રેલ્વે સ્ટેશન શહેરથી આશરે 1.5 કિલોમીટર દૂર આવેલું છે, જેના કારણે ભારતના અલગ-અલગ ભાગોમાંથી અહીં આવવું સહેલું બને છે.
દેવભૂમિ દ્વારકાની વસ્તી અને સાક્ષરતા
2011ની જનગણના અનુસાર દેવભૂમિ દ્વારકાની વસ્તી 7 લાખથી વધુ છે. અહીં સ્ત્રી-પુરુષનું પ્રમાણ 1000 પુરુષ સામે આશરે 938 સ્ત્રીઓનું છે.
સાક્ષરતા દર લગભગ 69 ટકા છે, જે દર્શાવે છે કે અહીં શિક્ષણનો વ્યાપ ધીમે ધીમે વધતો જાય છે.
ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક મહત્ત્વ
દ્વારકાધીશ મંદિર
દેવભૂમિ દ્વારકાનું સૌથી મોટું આકર્ષણ દ્વારકાધીશ મંદિર છે. આ મંદિરને “જગત મંદિર” પણ કહેવામાં આવે છે. અહીં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણની મૂર્તિ સ્થાપિત છે. ભક્તો માનતા હોય છે કે દ્વારકાધીશનું દર્શન કરવાથી તમામ પાપો દૂર થાય છે અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે.
શારદા પીઠ
આ ઉપરાંત, આ વિસ્તારમાં સ્થિત શારદા પીઠ પણ અત્યંત મહત્વનું સ્થળ છે. આ પીઠની સ્થાપના આદિ શંકરાચાર્યે 8મી-9મી સદીમાં કરી હતી. શારદા પીઠ આદિ શંકરાચાર્યના ચાર મુખ્ય મઠોમાંથી એક છે.
ચારધામ યાત્રામાં સ્થાન
દ્વારકાનું નામ હિન્દુ ધર્મના ચારધામમાં આવે છે – બદરિનાથ, જગન્નાથ પુરી, રામેશ્વરમ અને દ્વારકા. આ ચારેય ધામોની યાત્રા હિન્દુ ધર્મમાં અત્યંત પવિત્ર માનવામાં આવે છે.
પર્યટન સ્થળો
દેવભૂમિ દ્વારકા ધાર્મિક સાથે સાથે પર્યટન માટે પણ જાણીતું છે. અહીંના મુખ્ય સ્થળો નીચે મુજબ છે:
- દ્વારકાધીશ મંદિર – મુખ્ય ધાર્મિક આકર્ષણ.
- ગોમતી ઘાટ – જ્યાં ગોમતી નદી સમુદ્રમાં મળે છે.
- બેટ દ્વારકા – દરિયામાં આવેલો ટાપુ, જ્યાં ભગવાન કૃષ્ણનું નિવાસ સ્થાન હોવાનું માનવામાં આવે છે.
- શારદા પીઠ – આદિ શંકરાચાર્ય સ્થાપિત મહત્વપૂર્ણ ધાર્મિક કેન્દ્ર.
- રુકમણિ દેવી મંદિર – ભગવાન કૃષ્ણની પત્ની રુકમણિજીને સમર્પિત મંદિર.
અર્થવ્યવસ્થા અને જીવનશૈલી
દેવભૂમિ દ્વારકાની અર્થવ્યવસ્થા મુખ્યત્વે કૃષિ, માછીમારી અને પર્યટન પર આધારિત છે. દરિયાકાંઠા વિસ્તાર હોવાને કારણે માછીમારી અહીંના લોકોનું મુખ્ય વ્યવસાય છે.
સ્થાનિક બજારોમાં હસ્તકલા, બાંધણી કપડા, પટોળા સાડીઓ અને પરંપરાગત કઢાઈવાળા વસ્ત્રો પ્રસિદ્ધ છે. પર્યટકો અહીંથી યાદગાર રૂપે આ વસ્તુઓ ખરીદે છે.
દેવભૂમિ દ્વારકાનું આધુનિક મહત્વ
આજના સમયમાં દેવભૂમિ દ્વારકા માત્ર ધાર્મિક કેન્દ્ર નથી, પરંતુ તે ગુજરાતના પર્યટન નકશામાં એક મહત્વપૂર્ણ સ્થાન ધરાવે છે. દર વર્ષે લાખો યાત્રાળુઓ અહીં આવે છે, જેના કારણે સ્થાનિક અર્થતંત્ર મજબૂત બને છે.
સાથે સાથે, ગુજરાત સરકારે દ્વારકાને આધુનિક પર્યટન હબ તરીકે વિકસાવવા માટે અનેક યોજનાઓ શરૂ કરી છે. માર્ગ, હોટેલ, ટ્રાન્સપોર્ટ અને ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં સુધારો થવાને કારણે આ જિલ્લો આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે પણ ઓળખ મેળવી રહ્યો છે.
નિષ્કર્ષ
સારાંશરૂપે, Devbhoomi dwarka એ એવો જિલ્લો છે જ્યાં ધાર્મિક શ્રદ્ધા, ઐતિહાસિક મહત્ત્વ, પર્યટન આકર્ષણ અને સાંસ્કૃતિક વૈભવ એકસાથે જોવા મળે છે. અહીંનું દ્વારકાધીશ મંદિર હિન્દુઓ માટે આધ્યાત્મિક કેન્દ્ર છે, તો બીજી તરફ દરિયાકાંઠા અને સ્થાનિક હસ્તકલા પર્યટકોને આકર્ષે છે.
ભગવાન કૃષ્ણની નગરી દ્વારકા માત્ર ધાર્મિક રીતે જ નહીં પરંતુ ગુજરાતની ધરોહર તરીકે પણ જાણીતી છે. તેથી જો તમે ગુજરાતની યાત્રા કરવાની યોજના બનાવો, તો દેવભૂમિ દ્વારકાની મુલાકાત અવશ્ય લો.
દેવભૂમિ દ્વારકા ક્યાં આવેલું છે?
દેવભૂમિ દ્વારકા ગુજરાત રાજ્યના પશ્ચિમ કિનારે, અરબી સમુદ્ર અને કચ્છની ખાડીની વચ્ચે આવેલો જિલ્લો છે.
દેવભૂમિ દ્વારકાનું મુખ્ય ધાર્મિક સ્થળ કયું છે?
અહીંનું સૌથી પ્રસિદ્ધ ધાર્મિક સ્થળ દ્વારકાધીશ મંદિર છે, જેને “જગત મંદિર” પણ કહેવામાં આવે છે
દ્વારકા ચારધામમાં શા માટે આવે છે?
હિન્દુ ધર્મ અનુસાર દ્વારકા ભગવાન શ્રીકૃષ્ણનું નિવાસ સ્થાન છે અને ચારધામમાં સમાવિષ્ટ હોવાથી તેનું ધાર્મિક મહત્વ અત્યંત વિશેષ છે.
દેવભૂમિ દ્વારકામાં ફરવા માટેના મુખ્ય સ્થળો કયા છે?
દ્વારકાધીશ મંદિર, ગોમતી ઘાટ, બેટ દ્વારકા, શારદા પીઠ અને રુકમણિ દેવી મંદિર અહીંના મુખ્ય પર્યટન સ્થળો છે.